راهنمای صنایع دستی خاتم کاری

در ابتدا لازم است مقدمه ای کوتاه لیکن ضروری برای ورود به مقوله فوق عنوان گردد. همانگونه که از نام آن (صنایع دستی) پیداست، این هنر-صنعت مستقیم و بلافصل و یا باواسطه توسط دستان هنرمند صنعتگر خلق میشود و سازنده آن محصول خود را تک به تک و با بهره گیری از ابزارهای دستی لازم و ویژه تولید می نماید. کالای فوق در طی یک پروسه صنعتی و در کارخانه تولید نمی شود و بر این اساس ضرورتا می توان در هر مجموعه از یک کالای تولید شده اختلافات جزئی را مشاهده کرد. باید توجه داشت که این امر نه تنها عیب و نقص کار به شمار نمی رود بلکه از مشخصات و خصوصیات این دسته از محصولات و کالاهاست. و بیانگر دست ساخته هنرمند صنعتگری است که کالای فوق را تولید کرده است و نتیجتا دارای ارزشی به مراتب بالاتر و والاتری از همان کالای تولید شده در یک پروسه صنعتی و انبوه است. زیرا در ساخت صنایع دستی هنرمند گویا روح و احساس خود را در اثر خود می دمد و تمام آن حس زیبایی شناسانه و هنری خود را در خلق آن اثر دخیل می نماید. امری که در تولید همان کالا در یک پروسه صنعتی شاهد نخواهیم بودید

توضیحی کوتاه پیرامون خاتم و چیستی آن ضروری می نماید. خاتم کاری یکی از اصیل ترین و زیباترین شاخه های صنایع دستی ایران می باشد که ساخت آن علاوه بر ذوق و نگاه هنری و زیبایی شناسانه هنرمند سازنده، دقت فراوان، صرف وقت و نیز شکیبایی و صبوری بیش از پیشی را می طلبد، تا ماحصل کار به عنوان اثری چشم نواز و ارزشمند زینت بخش منزل و محل کار ما باشد

خاتم ترکیبی از چندضلعی های منظم، منفاوت و رنگین بر سطح اشیا و (یا هر سطح مورد نظر جهت ساخت) بر اساس طرحی هندسی (موزاییک وار). این چند ضلعی ها را (مثلث ها) را از انواع چوب و فلز و استخوان می سازند. چوب های به کار رفته در ساخت خاتم از آبنوس، گردو، عناب، نارنج، کبوده و … تشکیل می شود. انواع استخوان عاج فیل، استخوان شتر و … و نیز مفتول های فلزی (برنج، آلومینیوم و بعضا نقره) و در نهایت سریشم و لاک دیگر مواد به کار رفته در ساخت خاتم است.

حال با آگاهی نسبی از کلیت مواد به کار رفته در یک قطعه خاتم، پیرامون مشخصات و الزامات یک خاتم خوب و مرغوب که در هنگام خرید باید به آنان توجه نمود، پرداخته می شود

.

1. چون مبنای تقوش خاتم اشکال هندسی است بالطبع زیبایی آن اشکال منوط به رعایت نظم در آنهاست. مهم ترین اصل برای یک خاتم خوب داشتن نظم هندسی است  و هم چنین ریز نقش بودن آن. هر چه خطوط و اشکال در خاتم موزون تر و متقارن تر باشد و نیز فلز به کار رفته در آن بیشتر باشد خاتم دارای مرغوبیت و اصالت بیشتری است
2.  توجه و دقت کافی در چسباندن قطعات به کار رفته باشد. به گونه ای که با سوهان کاری پس از مرحله چسبندان، به کار آسیب وارد نشود
3.  چسب به کار رفته برای زیرساخت باید از چسب های مرغوب و محکم و نیز سازگار با مواد بوده باشد
4.  سطح زیر لاک و جلای خاتم باید کاملا صاف و بدون ناهمواری باشد
5.  صاف بودن سطح خاتم، دقت در برش و نیز چیدمان و قرینه سازی و موزون بودن نقوش باید مدنظر قرار گیرد
6.  استفاده زیاد از استخوان و مفتول های فلزی در مساحت کم
7.  در ساخت مثلث ها از چوب های ارزشمند و کمیاب نظیر آبنوس و فوفل و … استفاده شده باشد
8.  کوچک بودن مثلث ها و استفاده کمتر از رنگ های شیمیایی
9. دارا بودن طرح های غیر تکراری و پیچیده
10.  چند ضلعی ها و یا گل هایی که تعداد اضلاعشان بیش از شش ضلع باشد
11.  پشت برش های خاتم دارای پوشش آستر و چسب مرغوب باشد