نقاره یک ساز کوبهای یک طرفه است که با چوب یا مضراب نواخته میشود. نقاره به صورت دوتایی و کنار هم است که معمولا یکی کوچکتر از دیگری است، مانند تصویر زیر. به طوری که نقارهی بزرگتر صدای بمتر و نقارهی کوچکتر صدای زیر تری دارد. جنس کاسههای آن از مس یا سفال است و جنس پوستی که روی آن میکشند از پوست گاو یا گوسفند است. نقاره در شهرها و نواحی مختلفی وجود دارد که دارای تفاوتهای جزئی در ابعاد و اندازه و گاها جنس با یکدیگرهستند.
انواع نقاره در شهرهای مختلف
⇠ نقاره مازندران
نام دیگرش دسرکوتن است. جنس بدنهاش از سفال و پوستش پوست گاو است؛ آن را پوست صدای یک طرفهی مضاعف معرفی میکنند؛ و از مهمترین پوست صداهای مناطق مرکزی مازندران است. در این مناطق نقاره همراه با سرنا نواخته میشود. هنگام نواختن، ساز را یا زیر بغل یا روی زمین میگذارند و یا از گردن آویزان میکنند و با دو تکه چوب روی آن ضربه میزنند.
در این منطقه از نقاره بیشتر در مراسم شادی و عروسی استفاده میکنند. در قدیم هم در نقاره خانه استفاده میکردند و در مراسم کشتی مازندرانی همراه با سرنا نواخته میشد.
⇠ نقارهی گیلکی
نقارهی شمال یا گیلکی هم از دو کاسه کوچک و بزرگ تشکیل شده که با مضراب یا گاها با دست نواخته میشود.
⇠ نقارهی سنندج
نقاره سنندج کمی بزرگتر از نوع شمالی آن است. در بعضی از مواقع این ساز را به اسب میبندند و نوازنده همانطور که بر اسب سوار است، ساز نیز مینوازد.
⇠ نقاره قشقایی
ساز کوبهای و یک طرفهای است بسیار شبیه دوسرکوتن مازندرانیها با اندازهای بزرگتر. کاسهاش از فلز مس ساخته و با دو قطعه چوب نواخته میشود و حجم صدای آن خیلی بالاست. این ساز همراهی کننده کرنا نوازان قشقایی است و در مناطق قشقایی نشین استان فارس و منطقه بویراحمد در همسایگی فارس نواخته میشود.
⇠ نقاره کرمان
در استان کرمان هم دو نوع نقاره وجود دارد. یک نقاره از جنس سفال که در امیرآباد شول رایج است و دیگری نقاره از جنس فلز که در مناطقی مثل بابک و شهداد کاربرد دارد. در اصطلاح محلی کرمان به نقاره بزرگ ناقاره و به نقاره کوچک زیل هم میگویند.
⇠ نقارهی فارس
مثل دیگر نقارههای قبلی جفتی است ولی در ابعاد و اندازه با هم متفاوتاند. شکل نقارهی فارس مثل خمرهای فشردهاست.
⇠ نقاره های نقاره خانهی مشهد
این نوع نقاره تکی است و جنس بدنهی آن از مس و جنس پوست آن از پوست گاو یا گوساله است. نقاره های این نقاره خانه چهار نوع هستند:
نقارهی سرچاشنی یا چاشنی: کوچکترین نقاره که شبیه کاسه است و از آغاز تا خاتمهی نقاره کوبی نواخته میشود و دیگر نقارهها از آن پیروی میکنند.
گورگه: نقارهی بزرگی است که صدای بم و پرتری از سایر نقارهها دارد و شبیه نیمهی تخم مرغ است.
تخم مرغی: این نقاره نیز شبیه نیمهی تخم مرغ است.
طبل ساده: از نقارهی گورگه و تخم مرغی کوچکتر است و شکل آن نیز مانند نیمهی تخم مرغ است.
براساس اسناد رسمی و تاریخی موجود، تاریخچه نقارهزنی در حرم امام رضا به ۴۱۷ سال پیش باز میگردد و از دوره قاجاریه بر جای ماندهاست.
.
• نقاره خانه!
به محلی که نقاره در آن نواخته شود نقاره خانه میگویند. به نقارهخانه نوبت خانه یا کوس خانه هم میگفتند و به نوازندههای نقاره «نوبت نواز» و «نوبت زن» میگویند. نواختن نقاره در نقارهخانه زمانهای مشخصی دارد، مثلا در بعضی نقارهخانهها صبح و عصر در بعضی هنگام اذان یا طلوع خورشید و… ساز نقاره نواخته میشود. نقاره خانه در بعضی امامزادهها و حرمها نیز وجود دارد. مثل نقارهخانه مشهد و مراسم نقاره زنی حرم امام رضا که آیینی قدیمی است و با ساز کرنا همراه است.
.
منابع:
.https://setare.com
