انواع سازهای موسیقی

سازهای موسیقی همانطور که می دانید به وسیله ی نواختن موسیقی گفته می شود. احتمالاً قدیمی‌ترین وسیله تولید موسیقی صدای انسانی بوده است. بعد از آن شاید انواع سازهای کوبه‌ای و پس از آن سازهای بادی قدمت بیشتری داشته باشند. یک قطعه استخوان سوراخ شده مربوط به دوره انسان نئاندرتال را قدیمی‌ترین ساز بادی کشف‌ شده می‌دانند.

سازهای زهی نیز در فرهنگ های مختلف بشری به کار می‌رفته و در ارتباطات بین فرهنگ‌ها، انواع آن متحول شده اند. بسیاری از این گونه سازها در نقاط مختلف جهان دیده می‌شوند که در عین تفاوت، جنبه‌های مشترک بسیاری دارند.

صنعت تولید ساز به‌ ویژه پس از انقلاب صنعتی در اروپا پیشرفت بسیاری کرد. انواع سازهای پیچیده و زیبا با توانایی صدادهی عالی در اروپا تولید شده و می‌شود. در قرن بیستم ژاپن و اخیراً چین نیز سازهای موسیقی با کیفیت بسیار خوب تولید کرده‌اند. همچنین پیشرفت فناوری الکترونیک عرصه وسیعی را برای سازهای الکترونیک باز کرد و بویژه کاربرد رایانه در تولید موسیقی نمای تازه‌ای از مفهوم ساز را در برابر موسیقی‌دانان گسترده است.

طبقه‌بندی و شناخت سازها را دانش «سازشناسی» یا «ارگانولوژی» می‌نامند. سازها را به صورت‌های مختلف دسته بندی کرده‌اند ولی معمول‌ترین (و نه لزوماً دقیق‌ترین) دسته‌بندی سازها تقسیم آن‌ها به سازهای زهی، سازهای بادی، سازهای کوبه‌ای، سازهای صفحه‌کلیددار، سازهای الکترونیک و صدای انسانی است.

.

• سازهای زهی

سازهای موسیقی زهی، صدا را با ارتعاش سیم یا زه تولید می کنند. معمولاً با زخمه زدن یا ضربه زدن و یا کشیدن کمان و آرشه بر روی این زه‌ ها صدای دلخواه از ساز در می‌آید. قلب ارکسترهای قدیم و اصلی ترین هسته در ارکسترهای امروزی را سازهای زهی تشکیل میدهند.

سازهای زهی به سه دسته ی زیر بخش بندی میشوند:

⇠ زهی زخمه ای
سازهای که در آنها سیم به واسطه ی زخمه زدن، به وسیله ی انگشت یا مضراب صدا تولید می کند. نمونه های این دسته از سازها، تار، سه تار، رباب، بربط، چنگ، ماندولین و … می باشد.

⇠ زهی آرشه ای
سازهای هستند که صدا به وسیله ی کشیدن آرشه روی سیم آنها تولید می شود. نمونه های این دسته از سازها، کمانچه، قیچک، ویولون و …می باشد.

⇠ سازهای زهی کوبشی
سازهایی ای که با کوبیدن وسیله ی چکش مانندی روی سیم، تولید صوتی رسا و زیبا میکنند. سنتور، زیلفون، گلوکن اشپیل، ویبرافون نمونه های از این دسته سازها هستند.

⇠ سازهای زهی شستی دار
پیانو، هارمونیکای شستی دار، کلاوسن از انواع آن می باشند.

در سازهای زهی نوعی اجرای زخمه‌ای وجود دارد که در آن از ناخن استفاده می‌شود و زخمه‌ای ناخنی finger nail pizzicato نامیده می‌شود. نوعی اجرای زخمه‌ای این نوع سازهای زهی که در آن زه با شدت به طرف بالا کشیده می‌شود و در بازگشت به دستهٔ ساز برخورد می‌کند زخمه‌ای شلاقی snap pizzicato یا Bartók pizzicato نام دارد. نوعی از اجرای زخمه‌ای نیز وجود دارد که با یکی از انگشتان دست چپ نواخته می‌شود و زخمه‌ای دست چپ نام دارد. سُرِش زخمه‌ای نوعی اجرای زخمه‌ای است که در آن هم‌زمان با زخمه دست راست، دست چپ با حرکت بر دسته ساز به بالا و پایین سرانیده می‌شود.
.

• سازهای بادی

سازهای موسیقی بادی به آن دسته از سازهایی گفته می‌شود که تولید صدا در آن از طریق دمیده شدن هوا در آن تولید گردد. سازهای بادی از اولین آلات موسیقی بودند که به دست بشر ساخته شدند. انسان‌های قرون گذشته آموخته بودند که با دمیدن در مخروط، برگ، یا حتی شاخ حیوانات می توانند صدایی بلند و بوقی مانند تولید کنند. آن‌ها با استفاده از این دانش به ساختن آلات موسیقی کنونی پرداختند.ریشهٔ سازهای بادی کنونی از همان سازهای بادی اولیه است که از نظر ساختمان و چگونگی تولید صدا به سه دسته ی زیر شناخته می شوند:

⇠ سازهای بادی چوبی
سازهایی که از چوب (آبنوس) یا نی خیزران ساخته می شوند. مانند: نی، سُرنا، فلوت، هوبوا، باسون و … .

⇠ سازهای بادی برنجی
سازهایی هستند که از جنس مس، برنج یا حتی نقره ساخته شده اند. مانند: انواع شیپور، ترومپت، ترومبون، ساکسیفون، کُر و …

⇠ سازهای شاستی دار بادی
دسته ای از سازهای موسیقی که مثل پیانو دارای شستی هستن و تولید صدا یا دمش هوا، به وسیله ی نیروی مکانیکی یا الکتریکی انجام میگیرد. این سازها لوله های متعدد، کوتاه و بلندی دارند و در نتیجه دمیدن هوا در این لوله ها یا زبانه ها صداهای گوناگون و مختلفی تولید می کند.
مانند: اُرگ، آکوردئون، سازدهنی، نی انبان و …

سازهای بادی چوبی خود به سه دسته تقسیم میشوند :
– سازهای بادی چوبی بی زبانه (بی قمیش )
– سازهای بادی چوبی تک زبانه (با قمیش )
– سازهای بادی چوبی دو زبانه ( با قمیش)

تولید صدادر این دسته از سازهای موسیقی از طریق برخورد هوا با تیغه هوائی که در بدنه آنها وجود دارد صورت می‌پذیرد. (معمولاً لوله یا مجرای تو خالی هستند که در آن ستونی از هوا یا در اثر دمیدن نوازنده در دهنی (مانند نی) و یا تیغه هوائی مانند فلوت به ارتعاش در می‌آید).

سازهای بادی چوبی زبانه دار به سازهائی گفته می‌شود که تولید صدا در آنها از طریق دمیدن هوا و به حرکت در آمدن و ارتعاشات بخش کوچکی که از جنس نی یا پلاستیک است ( قمیش – زبانه)انجام می‌شود. مانند کلارینت اجرای نت‌های مختلف و تغییر در ارتفاع صدا، با باز و بسته کردن کلیدها یا حفره و سوراخ‌های هوائی (برای بلند وکوتاه کردن طول لوله تشدید کننده) انجام می‌شود. لازم است که بدانید، اصطلاح “چوبی” و یا “برنجی” بدان معنا نیست که آن ساز از چه جنسی ساخته شده است، بلکه این طبقه بندی بر پایه چگونگی و نحوه تولید صدا در دهنی آن‌ها مربوط می‌شود.

مثلاً فلوت جزءسازهای بادی چوبی محسوب می‌گردد، هرچند که بدنه آن از فلز است. یا فلوت ریکوردر که در گذشته بسیار رایج بود و از چوب ساخته می‌شد و امروز برای آموزش موسیقی به کودکان رواج دارد و از پلاستیک ساخته می‌شود ولی جزو سازهای بادی چوبی است.
.

• سازهای ضربی یا کوبه ای

⇠ به سازهایی گفته می‌شود که از طریق ضربه، تکان، سایش، خراش و یا هر عمل دیگری که منجر به نوسان شود، تولید صدا می کند.

⇠ وظیفهٔ اصلی سازهای کوبه‌ای معمولاً اجرای ضرب (ریتم) در متن آهنگ است ولی توانائی اجرای ملودی را هم دارد. این ساز احتمالاً پس از صدای انسانی قدیمی‌ترین نوع ساز است. سازهای کوبه‌ای را کلا می‌توان به دو دسته، سازهای کوبه‌ای با کوک معین مثل زیلوفون و سازهای کوبه‌ای با کوک نا معین مثل انواع طبل تقسیم کرد.

⇠ وارد آوردن ضربه به وسیله ی دست به طور مستقیم (مثل دف و تنبک) و چه به وسیله ی آلتی دیگه (مثل دهل و نقاره) حاصل می شود.

این سازها به چهار دسته ی دیگر تقسیم بندی می شوند:

⇠ دسته ای که بر روی آنها، پوست کشیده شده است و با دست یا چوب بر روی پوست کوبیده می شود.
مانند: دف، تنبک، دایره، نقاره، تیمپانی و … .

⇠ دسته ای که به هر دو سطح بالایی و پایینی آنها پوست کشیده شده و خود ساز به صورت استوانه ای ساخته شده که با دست یا چوب به یک یا هر دو طرف سطوح ساز کوبیده می شود.مانند: دهل، طبل بزرگ، طبل کوچک، سایترام و … .

⇠ دسته ای که ساز در اصل،از دو تکه چوب یا فلز ساخته شده و هر دو به هم کوبیده می شوند.مانند: سنج، قاشقک، بشقابک و … .

⇠ دسته ای که به وسیله ی کوبیدن چکش روی تیغه های فلزی، زنگوله و غیره، صداهایی مخصوص و زنگوار تولید می کند.
مانند: ناقوس لوله ای.

.

منابع:
.https://webnavazan.com